1972-06-19 0000-00-00
Będąc w Warszawie tylko krok do Faras, wczesnośredniowiecznej świątyni nubijskiej. Jak to możliwe? - dzięki wystawie Muzeum Narodowego. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło w 1972 roku i stanowi ekspozycję stałą. Freski wyeksponowane są w sali, której kształt nawiązuje do wczesnochrześcijańskiej bazyliki. Zwiedzaniu towarzyszy oryginalny koptyjski śpiewów liturgiczny. Jest makieta pokazująca dawne ruiny i cyfrowa rekonstrukcja wnętrza katedry
Galeria Faras to jedyna w Europie ekspozycją średniowiecznego malarstwa nubijskiego z Doliny Nilu. 67 malowideł z okresu od VII do XIV wieku pochodzi z kościoła katedralnego biskupów Faras, dużego miasta w średniowiecznym królestwie Nobadii, na obszarach dzisiejszego Sudanu. Ok. 548 roku władcy Nobadii, kontrolujący terytoria pomiędzy I a III kataraktą Nilu, przyjęli chrzest z rak misjonarzy z Konstantynopola. W VIII wieku w Faras, noszącym wówczas nazwę Phoras, wzniesiona została katedra, która istniała do XIV wieku, potem zasypał ją piasek pustyni. W latach 60. odkopali ją polscy archeolodzy uczestniczący w Kampanii Nubijskiej.
Była to wielka międzynarodowa akcja ratowania zabytków dawnych kultur, którym groziło zalanie wodami Jeziora Nasera, sztucznego zbiornika, który powstał po ukończeniu budowy tamy w Asuanie. Z ponad 120 malowideł uratowanych przez ekipę polskich archeologów pod kierunkiem prof. Kazimierza Michałowskiego część zatrzymali Sudańczycy, a 67 z nich przeniesiono do warszawskiego Muzeum Narodowego, gdzie można je było oglądać od 1972 r. To do dziś największy i najcenniejszy w polskich zbiorach zespół zabytków pochodzących z zagranicznych wykopalisk.
Główną przestrzenią galerii zaprojektowano inspirując się architekturą kościelną. Malowidła pochodzące z naw i kaplic faraskiej katedry prezentowane są w układzie zbliżonym do oryginalnego. Obok najbardziej znanego wizerunku św. Anny można tu zobaczyć m.in. przedstawienia Chrystusa na tronie, Matki Bożej z Dzieciątkiem, aniołów, apostołów, pustelnika i ciemnoskórego biskupa Petrosa. Uzupełnieniem ekspozycji malowideł są pokazane w osobnych salach epitafia nubijskich biskupów i przedmioty znalezione w ich grobach, kolekcja krzyży, a także inne zabytki pochodzące głównie z polskich wykopalisk w Egipcie i Sudanie, m.in. ceramika, tkaniny i monety.
Faras, w średniowieczu znane jako Pachoras, przez wieki było ważnym ośrodkiem administracyjnym w Egipcie, rozbudowanym przez faraonów Tutenchamona i Ramzesa Wielkiego. Było stolicą królestwa Meroe, a po jego upadku (350 r.) królestwa Nobadii, które w połowie VI w. przyjęło chrześcijaństwo z rąk misjonarzy z Konstantynopola, przysłanych przez cesarzową Teodorę. W VII wieku ustanowione zostało tu biskupstwo i wzniesiono pierwszą katedrę, prawdopodobnie w tym samym miejscu, w którym sto lat później stanął nowy, większy kościół, odkryty w XX w. przez polskich archeologów. Faras w X w. stało się metropolią Kościoła koptyjskiego podległą bezpośrednio patriarsze w Aleksandrii. Był to czas największego rozkwitu miasta, które stało się ważnym ośrodkiem religijnym i kulturalnym. Biskupstwo istniało tu do XIV w., kiedy to tereny te zostały zislamizowane. W XVIII w. Arabowie wznieśli na ruinach starożytnego Pachoras cytadelę, która wykorzystywana była jeszcze podczas powstania Mahdiego w Sudanie.
Od początku XX w. Faras budziło zainteresowania archeologów. Brytyjski archeolog Francis Llewellyn Griffith z Uniwersytetu w Oxfordzie odkrył, że do budowy katedry i innych budowli miasta wykorzystano pozostałości świątyni faraona Totmesa III, która znajdowała się w pobliskim Buhen. Amerykańska ekspedycja z Uniwersytetu w Pensylwanii badała pozostałości po kościołach w zachodniej części miasta.
Kiedy w połowie XX w. Sudan podjął decyzje o budowie Tamy Assuańskiej – co oznaczało zalanie tego obszaru przez wody Nilu – międzynarodowa ekipa pod patronatem UNESCO otrzymała zadanie ratowania zabytków kultury nubijskiej. W latach 1961-64 w Faras prowadziła badania ekspedycja Polskiej Stacji Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego kierowana przez prof. Kazimierza Michałowskiego (1901-81), światowej sławy archeologa i egiptologa. Wyniki jej prac były niezwykle owocne i przyczyniły się do lepszego poznania dziejów chrześcijaństwa na tym terenie, a także do wzbogacenia zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie o unikatowe i bezcenne zabytki.
Ekipa prof. Michałowskiego odkryła ruiny katedry z VIII w. z zachowanymi na jej ścianach 120 freskami o tematyce religijnej. Malowidła te, wykonane na tynku techniką tempery, zostały zdjęte przez konserwatorów i 67 z nich (pochodzących głównie z VIII w.) trafiło do Polski. Pozostałe umieszczono w Muzeum Narodowym Sudanu w Chartumie. Malowidła w stylu bizantyjsko-koptyjskim przedstawiają nie tylko Chrystusa, Maryję, świętych i aniołów, ale także portrety władców (Jerzego I, Jerzego II, Zachariasza, królowej Marty) i 14 biskupów nubijskich. Do najcenniejszych należą malowidła przedstawiające św. Annę w geście nakazującym milczenie, świętych Michała Archanioła i Jana Chryzostoma (IX w.) oraz biskupa Mariana (1002 r.). Profesor Michałowski odnalazł też listę wszystkich biskupów Pachoras aż do 1169 r. – zapisaną na ścianach świątyni. Było to odkrycie sensacyjne!
Polska ekipa odkopała także pozostałości po klasztorze, pałacu biskupim, a także po domach mieszkalnych i pomieszczeniach gospodarczych. Odkryto też groby miejscowych biskupów. Polacy odnaleźli elementy rzeźbiarskiej dekoracji architektonicznej, wyroby garncarskie, tkaniny i sprzęty liturgiczne. Ich sukces okrzyknięto wtedy w świecie jako „cud z Faras”.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.